„Taka budowla na publicznym, miejskim placu całkowicie zmieni odczuwanie i charakter przestrzeni. Anachroniczny w kształcie pomnik ma dominującą formę obelisku i z całą pewnością zawłaszczy symbolicznie i formalnie przestrzeń całego placu”
– czytamy w apelu o zatrzymanie budowy pomnika Powstań Polskich na placu Krakowskim w Gliwicach.
Pod pismem do prezydenta Adama Neumanna podpisało się ponad 40 osób ze świata nauki: m.in. architektury, socjologii i urbanistyki. Wśród nich m.in. Robert Konieczny, Szczepan Twardoch, Zbigniew Kadłubek czy Anna Dziewit-Meller.
– Stawianie w ramach ważnych przestrzeni publicznych anachronicznych w formie i kontrowersyjnych w treści pomników, bez etapu debaty publicznej, konsultacji społecznych i konkursu architektonicznego, jest działaniem budzącym skojarzenia raczej z okresem PRL niż z nowoczesnym, europejskim miastem XXI wieku – piszą autorzy apelu, którzy jednocześnie przygotowali petycję.
Przypomnijmy, pomnik ma powstać z inicjatywy środowiska AK-owskiego. Będzie miał formę żelbetowego obelisku, 11 metrów wysokości, granitową podstawę i kolumnę zwieńczoną rzeźbą. Napisy na pomniku wykonane mają zostać z nierdzewnych liter umieszczonych na płytach z szlifowanego jasnego marmuru lub granitu.
DECYZJA SPRZED CZTERECH LAT. PRACE RUSZYŁY W KWIETNIU TEGO ROKU
Decyzja o powstaniu pomnika została zatwierdzona przez Radę Miasta w 2017 roku. Wówczas miał on znajdować się bliżej ulicy Wrocławskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie środkowego wejścia na plac Krakowski. W 2018 roku pod obrady wniesiono propozycję postawienia go w miejscu rozebranej sceny.
Przypominamy gorącą dyskusję o inicjatywie budowy pomnika, którą w studio 24gliwice.pl przeprowadziliśmy wraz z radnymi Kajetanem Gornigiem (który wówczas jako jedyny z radnych wstrzymał się od głosu), Michałem Jaśniokiem i radną dzielnicy Zatorze Elżbietą Kogowską-Piasecką.
– Chcę zwrócić uwagę na element estetyczny. Plac powinien kompozycyjnie być wizytówką miasta, a stawia się tam staromodny obelisk, podobny do tego, który stał w PRL na placu Krakowskim – mówił Kajetan Gornig.
– Postawienie pomnika w tym miejscu uatrakcyjni to miejsce. Plac jest eksponowany, często uczęszczany, studenci przechodząc tamtędy będą mogli upamiętnić naszą, polską historię – ripostowała Elżbieta Kogowska-Piasecka.
– Pomnik przedstawia powstania w sposób, który jest dla mnie atrakcyjny. Powstania jako zryw społeczny, ale niekoniecznie z bronią. Na przykład powstanie Solidarności. Każdemu z wpisów na pomniku towarzyszy krótka informacja. Myślę, że to będzie jeden z niewielu pomników, który będzie miał wartość edukacyjną. I to doceniłem – komentował Michał Jaśniok.
Dyskusja odbyła się niedługo po głosowaniu na Radzie Miasta w grudniu 2017 roku. Budowa obelisku rozpoczęła się w kwietniu 2021 roku (przeczytaj –> Pomnik Powstań Polskich na placu Krakowskim. Rozpoczęły się prace przy budowie obiektu).
Poniżej pełna treść apelu do prezydenta Adama Neumanna:
Przestrzenie publiczne są kluczowym elementem struktury miejskiej. To one decydują o tym, jak żyje się w mieście, czy miasto jest raczej przyjazne i życzliwe, czy obce i opresyjne. Przestrzenie publiczne powinny być projektowane z myślą o wszystkich użytkownikach – niezależnie od wieku, płci, statusu materialnego, wykształcenia czy stopnia sprawności.
Plac Krakowski jest przestrzenią publiczną bardzo istotną w strukturze Gliwic: zlokalizowany w śródmieściu, w bezpośrednim sąsiedztwie Politechniki Śląskiej, na uczęszczanej spacerowej trasie pomiędzy rynkiem a parkiem Chrobrego.
Plac Krakowski nie ma szczęścia do zagospodarowania: przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych modernizacja wykonana była niezgodnie ze sztuką i jej elementy stopniowo rozbierano. W 2007 roku zniknęło grożące zawaleniem zadaszenie nad sceną, 10 lat później sama scena.
Obecnie Plac Krakowski jako przestrzeń publiczna pozostawia wiele do życzenia, mimo tego jest ważną areną gliwickiego życia miejskiego: służy dzieciom do jazdy na rolkach, młodzieży licealnej i studenckiej do spotkań, osobom starszym do odpoczynku, niezadowolonym do wieców i manifestacji oraz wszystkim – jako miejsce jarmarków, targów i zjazdów food-trucków. Nie jest idealny, ale jest przestrzenią prawdziwie publiczną: dla wszystkich. Ma także wielki potencjał związany z możliwością przeprowadzenia ogólnopolskiego konkursu architektonicznego i budową przestrzeni publicznej z prawdziwego zdarzenia.
Tymczasem na placu tym powstać ma Pomnik Powstań Polskich, którego budowa zainicjowana została przez gliwicki oddział Stowarzyszenia Pamięci Armii Krajowej. Nawet pomijając kwestie tożsamościowe i jego wydźwięk sprzeczny z tożsamością wielu mieszkańców Gliwic i powiatu gliwickiego, taka budowla na publicznym, miejskim placu całkowicie zmieni odczuwanie i charakter przestrzeni. Anachroniczny w kształcie pomnik ma dominującą formę obelisku i z całą pewnością zawłaszczy symbolicznie i formalnie przestrzeń całego placu. Jego budowa w tym miejscu zamknie na wiele lat możliwość modernizacji Placu Krakowskiego i jego zamiany w nowoczesną i prawdziwie przyjazną przestrzeń.
My, niżej podpisani apelujemy do Pana Adama Neumana – Prezydenta Miasta Gliwice i całej Rady Miasta o zatrzymanie procesu budowy pomnika Powstań Polskich w tym miejscu. Z całą pewnością istnieje możliwość wyznaczenia dla niego lepszego miejsca na terenie Gliwic.
Gliwice, miasto o wspaniałej historii rozwoju przestrzennego, ma aspiracje być miastem nowoczesnym. Jedno z haseł, którymi się reklamuje, to PRZYSZŁOŚĆ JEST TU!
Stawianie w ramach ważnych przestrzeni publicznych anachronicznych w formie ibvkontrowersyjnych w treści pomników, bez etapu debaty publicznej, konsultacji społecznych i konkursu architektonicznego jest działaniem budzącym skojarzenia raczej z okresem PRL niż z nowoczesnym, europejskim miastem XXI wieku.
Gliwice 26.04.2021
Podpisano:
1. Anna Bać, architektka, prof. PWr, KAiU PAN.
2. dr hab. inż. arch. Natalia Bąba – Ciosek, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Architektury, kierownik Katedry Sztuk Pięknych i Użytkowych
3. Artur Celiński, DNA Miasta i Magazyn Miasta
4. Anna Dudzińska, dziennikarka radiowa
5. Anna Dziewit – Meller, pisarka
6. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gerlic, Politechnika Śląska, Wydział Architektury, Katedra Projektowania i Badań Jakościowych w Architekturze
7. dr hab. inż. arch. Robert Idem, Politechnika Gdańska, Wydział Architektury
8. dr hab. Zbigniew Kadłubek, prof. UŚ
9. dr hab. inż. arch. Krzysztof Kafka, prof. PŚ
10. dr hab. inż. arch. Beata Komar, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Architektury
11. Robert Konieczny, architekt, KWK Promes
12. Aleksander Krajewski, architekt, Fundacja Napraw Sobie Miasto
13. prof. dr hab. Krzysztof Labus, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
14. dr hab. inż. Małgorzata Labus, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
15. dr hab. Mikołaj Lewicki, Uniwersytet Warszawski, Wydział Socjologii
16. dr Dorota Leśniak – Rychlak, prezeska fundacji Instytut Architektury
17. prof. dr hab. inż. Aleksander Lutyński, Instytut Techniki Górniczej KOMAG
18. dr hab. inż. Marcin Lutyński, Prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowe
19. prof. dr hab. inż. arch. Piotr Lorens, Politechnika Gdańska, Wydział Architektury
20. dr hab. Krzysztof Łęcki, prof. UŚ, Uniwersytet Śląski
21. Zbigniew Maćków, architekt, Maćków Pracownia Projektowa
22. Izabela Mironowicz, urbanistka
23. dr hab. inż. arch. Justyna Martyniuk – Pęczek, prof. PG, Politechnika Gdańska, Wydział Architektury
24. dr hab. inż. Rafał Morga, prof. PŚ
25. Martyna Obarska, redaktorka wicenaczelna „Magazynu Miasta”, Uniwersytet SWPS
26. Dr inż. arch. Anna Sulimowska, Politechnika Śląska, Wydział Architektury
27. dr hab. inż. arch. Szymon Opania, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Architektury
28. dr hab. inż. arch. Alina Pancewicz, Politechnika Śląska, Wydział Architektury
29. dr hab. Kacper Pobłocki, Uniwersytet Warszawski, EUROREG UW
30. Robert Skitek, architekt
31. Zbigniew Rokita, pisarz
32. dr hab. inż. Grzegorz Strozik, Prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
33. dr hab. inż. Tomasz Suponik, Prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
34. dr inż. arch. Justyna Swoszowska, Stowarzyszenie Miasto Ogród Gliwice
35. dr hab. inż. arch. Anna Szewczenko, prof. PŚ, Politechnik Śląska Wydział Architektury
36. Mikołaj Szubert – Tecl, architekt
37. dr hab. inż. Katarzyna Tobór-Osadnik, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
38. Małgorzata Tomczak, architektka, redaktorka naczelna miesięcznika Architektura&Biznes
39. dr hab. inż. arch. Agata Twardoch, Politechnika Śląska, Wydział Architektury
40. Szczepan Twardoch, pisarz
41. dr hab. inż. arch. Katarzyna Ujma – Wąsowicz, prof. PŚ, Politechnika Śląska, Wydział Architektury, Przedstawiciel oddziału śląskiego Towarzystwa Urbanistów Polskich.
wizualizacja pomnika: SPAK Gliwice
