Środki karne to instytucja prawa karnego, która w powszechnej opinii często mylona jest z samą karą, jaką sąd wymierza w wyroku dla oskarżonego. Należy jednak pamiętać, że środek karny oraz kara to dwie odrębne i często niezależne od siebie instytucje, które sąd może zasądzić w postępowaniu karnym.
Dlatego warto poznać różnice, jakie między nimi zachodzą oraz dowiedzieć się, jakie środki karne może zasądzić sąd, wydając wyrok.
Środki karne a kara w prawie karnym
Kodeks karny wyróżnia pięć kar, na jakie może zostać skazany oskarżony. Są to:
- grzywna
- ograniczenie wolności
- pozbawienie wolności
- 25 lat pozbawienia wolności
- dożywotnie pozbawienie wolności
Środek karny natomiast może stanowić dodatkową dolegliwość dla skazanego skierowaną w jego konkretne dobro, czy to materialne, czy należące do sfery jego praw obywatelskich. Jego główną rolą jest przede wszystkim zapobiegnięcie ponownemu popełnieniu przestępstwa oraz naprawienie wyrządzonej szkody na rzecz osoby pokrzywdzonej lub też odebranie korzyści pochodzącej z przestępstwa.
Środki karne mogą zatem spełniać wiele funkcji, spośród których warto wyróżnić funkcje:
- represyjną (np. pozbawienie praw publicznych),
- prewencyjną (mającą zapobiec ponownemu popełnieniu przestępstwa),
- kompensacyjną (naprawienie szkody na rzecz osoby pokrzywdzonej).
Katalog środków karnych
Wszystkie środki karne, jakie sąd może zasądzić wobec osoby skazanej, wymienione zostały w art. 39 Kodeksu karnego. Jest to katalog zamknięty, dlatego sąd nie może go zmieniać, ani orzec innych nieznanych ustawie środków karnych. Według wspomnianego artykułu środkami karnymi, jakie obowiązują w polskim prawie karnym, są:
- pozbawienie praw publicznych,
- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
- zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,
- zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
- zakaz wstępu na imprezę masową,
- zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
- nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
- zakaz prowadzenia pojazdów,
- świadczenie pieniężne,
- podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Dalsze przepisy precyzują szczegółowo zakres poszczególnych środków karnych i rozwijają ich znaczenie.
Poszczególne środki karne mogą mieć charakter terminowy (zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz wstępu na imprezę masową), a inne jednorazowy (świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości).
Środki karne – kiedy są orzekane?
Sąd, orzekając środki karne, będzie kierował się tzw. dyrektywami wymiaru kar określonymi w art. 53 k.k. Dlatego wymierzać je będzie według swojego uznania, jednak w granicach przewidzianych przez ustawę, pilnując przy tym by ich dolegliwość była adekwatna do stopnia winy oraz społecznej szkodliwości czynu. Sąd do każdej sprawy powinien podejść w sposób indywidualny i przez pryzmat doświadczenia życiowego ocenić, czy w danym przypadku konieczne jest zastosowanie środka karnego.
Środki karne mają służyć przede wszystkim osiągnięciu celów zapobiegawczych i wychowawczych w stosunku do skazanego. Pełnią też rolę w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Warto pamiętać, że stosowanie środków karnych ma co do zasady charakter fakultatywny. Oznacza to, że sąd nie w każdej sytuacji będzie musiał orzec o ich zastosowaniu. Istnieją jednak przestępstwa, które oprócz głównej kary przewidują obowiązkowe zasądzenie konkretnego środka karnego wobec skazanego.
Przykładem jest art. 41 § 1a k.k., który stwierdza, że sąd orzeka zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Innym przykładem jest art. 41a § 2 k.k., gdzie czytamy, że sąd orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Środki karne co do zasady orzekane są obok kary, np. pozbawienia wolności, czy grzywny, jednak Kodeks karny przewiduje również sytuacje, w których mogą być one zasądzone samodzielnie. Według art. 43a § 1 k.k., w przypadku odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary, może on orzec środek karny w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej; wysokość tego świadczenia nie może przekroczyć 60 000 złotych.
Co do zasady, nie ma również przeciwwskazań do orzekania w jednym wyroku o większej liczbie środków karnych względem tego samego skazanego, oczywiście, jeżeli tylko zachodzą odpowiednie przesłanki do ich zastosowania.
Stosowanie środków karnych – pomoc prawna
Problematyka stosowania środków karnych, orzekanych najczęściej obok kary, powoduje, że często pomoc prawna udzielona przez doświadczonego adwokata może okazać się niezbędnym i koniecznym wsparciem dla klienta.
Adwokat Wodzisław Śląski specjalizujący się w zawiłościach prawa karnego z powodzeniem pomoże w uniknięciu popełniania błędów i podejmowania niekorzystnych decyzji oraz opracuje możliwie najlepszą strategię procesową uwzględniającą okoliczności danej sprawy.
(materiał partnera)
