Dzisiaj mamy 75 metrów linii tramwajowej. A jak było po 1945 roku?

Koniec wojny w Gliwicach zastał tramwaje w zajezdniach. Tabor, tory i trakcja w zasadzie czekały tylko na motorniczych.

Pewne kłopoty sprawiał w tych pierwszych miesiącach roku 1945 brak odpowiedniej ilości energii. Mimo tych problemów, pierwsze tramwaje wyjechały w trasę po Gliwicach już 19 marca 1945 roku.

Marian Jabłoński 2015

Gliwickie tramwaje. Lata 1945 ? 2015
W tej chwili trudno rozszyfrować, którą trasą pojechał ten pierwszy zestaw, ale na pewno dotarł do dworca, jeśli nie dalej na Zwycięstwa. Elektrownia Zabrze rozpoczęła produkcję energii dopiero w 1946 roku, więc te pierwsze kilowaty musiały spłynąć z terenów Polski wschodniej, wyzwolonych już w 1944 roku.
Nie bardzo też wiadomo, jak płacono za przejazd ? polskich pieniędzy na razie przecież brakowało (mimo iż drukarnie radzieckie już w 1944 drukowały pierwsze polskie banknoty), a niemieckimi strach było płacić, chociaż były w częściowym obiegu. Nie było wtedy jeszcze polskich monet, jedynie banknoty ? 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 zł. Wymieniano je dekretem z 1945 roku na ziemiach ?wyzwolonych? w stosunku 1zł za 2 marki niemieckie albo 1 rubla radzieckiego.

Dalsze dzieje tramwajów gliwickich można zamknąć w ramach poniższego kalendarium. Przebieg tras zaczerpnąłem z archiwalnych map Gliwic. W zasadzie trasy pozostały takie same jak przed wojną, ale ciągłe zmiany nazw ulic w powojennych Gliwicach, są przy okazji pewną ciekawostką dla poszukujących śladów historii gliwiczan.

Rok 1946 ? mapa Miejskiego Urzędu Propagandy i Informacji podaje trzy trasy wg niemieckiej jeszcze numeracji nr 1 ? w stroną Wójtowej Wsi, nr 2 ? w stronę ul. Pszczyńskiej w pobliże stacji wąskotorówki na Trynku, nr 4 ? w stronę ul Zygmunta Starego. Nadzór nad tramwajami pełniły wówczas tzw. grupy operacyjne.

Rok 1947 – na mapie wykonanej przez St. Słowika zaznaczono trzy trasy, pierwsza : Zabrze – Nowowiejska (obecnie Getta Warszawskiego) – Toszecka aż pod Las Łabędzki . Ale tu zapewne autor zanadto się rozpędził, bo w tym rejonie nigdy szyn nie było. Druga trasa: Zabrze ?Zwycięstwa ? Klasztorna (Wieczorka) ? Rudzka (Daszyńskiego). Trzecia linia – Dworzec – Zwycięstwa ? Dworcowa – Nowy Świat ? Kościuszki ? Zygmunta Starego (w stronę kina Jutrzenka).

Rok 1951 ? rozpoczęło działalność WPK ? Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obsługujące łącznie komunikację tramwajową i autobusową.

Rok 1955 ? budowa mijanki na ul Pszczyńskiej w pobliżu stacji kolei wąskotorowej Trynek.

Rok 1957 – w Gliwicach pracowały linie miejskie oraz podmiejskie. Miejskie obsługiwały 3 trasy: 1D ? Dworzec ? Zwycięstwa ? Strzody ? Dworcowa ? Kościuszki ? Zygmunta Starego.
Trasa 2D ? Dworzec ? Zwycięstwa ? Strzody ? Dworcowa ? Mikołowska – Pszczyńska.
Trasa 4A ? Dworzec ? Zwycięstwa – D.Wałów ? Wieczorka – Nowotki ( obecna Daszyńskiego) ?Puszkina (mijanka). Linia Podmiejska obsługiwała trasy: nr 1 ? Zabrze ? Zygmunta Starego, nr 2- Zabrze ? ul Pszczyńska, nr 4 ? Zabrze – Wójtowa Wieś.

Rok 1963 ? wycofywanie starego przedwojennego taboru

Rok 1970 ? marzec ? tragiczny wypadek na ul. Wieczorka.. W godzinach szczytu panował taki tłok w tramwajach że nie wszyscy mieścili się wewnątrz ? część pasażerów jechała na stopniach tworząc tzw. ?winogrona?. Takie właśnie ludzkie ?winogrona? uderzyły w stojącą przy torach ciężarówkę . Zginęły na miejscu dwie osoby.

Rok 1971 ? Wybudowano pętlę na Wójtowej Wsi. Oddano do użytku nową zajezdnię tramwajową ? na granicy Gliwic i Zabrza. Na ulicy Dolnych Wałów na jednym torze zderzyły się czołowo dwa tramwaje ? obyło się bez ofiar śmiertelnych

Rok 1972 ? Istnieją trzy linie. Linia Nr 1 ? Zabrze ? Zwycięstwa – Strzody (powrót ul. Dolnych Wałów koło kina Bajka) ? Dworcowa – Freblowska (Nowy Świat) ? Kościuszki – Zygmunta Starego (kino Jutrzenka),
Linia Nr 2 ? Dworzec ? Zwycięstwa ? Strzody ? Mikołowska ? Pszczyńska (Trynek)
Linia Nr 4 ? Zabrze ? Zwycięstwa – Dolnych Wałów (koło Muzeum) ? Wieczorka ? Nowotki (obecna Daszyńskiego) – Wójtowa Wieś.
Utworzono też takie same linie oznaczone indeksem ?bis? ? dojeżdżały tylko do dworca PKP.

Rok 1972 ? Maj – Zlikwidowano starą zajezdnię tramwajową przy ul Chorzowskiej zbudowaną w roku 1894 (do dziś pozostał tam jeszcze tylko stary komin dawnej kotłowni).

Rok 1979 ? Od 2 do 6 stycznia główne trasy tramwajowe miasta były nieprzejezdne Mróz tej zimy był tak silny że ustawiano w następnych dniach na przystankach ?koksiaki?. Pasażerowie bardziej obeznani w obsłudze tego urządzenia sami dosypywali do niego koks.

Rok 1980 ? Tramwaj linii ?4? zderzył się z ciężarówką na skrzyżowaniu Zwycięstwa z Konstytucji. Motorniczy trafił w stanie poważnym do szpitala, a przyczepa ciężarówki się przewróciła.

Rok 1989 ? likwidacja linii tramwajowych Nr 1 oraz Nr 2.

Rok 1990 ? WPK podzielono na dwa przedsiębiorstwa zarządzające osobno tramwajami i autobusami. Tramwaje jeździły wówczas od 4 rano do północy co 10 minut w ciągu dnia, co 20 minut wieczorem i nocą. Poruszało się łącznie 8 pociągów tramwajowych wykonując na dobę roboczą ponad 140 kursów.

Rok 1992 ? 10 marca zamknięto ruch tramwajowy w Gliwicach z powodu rozpoczęcia remontu wiaduktu na ul Zabrskiej. Tymczasowo wprowadzono zastępczą komunikację autobusową z Nr T4. Remont trwał całe 6 lat.

Rok 1993 ? Sprowadzono z ?Konstalu? Chorzów do zajezdni Gliwice na Chorzowskiej nowoczesne zestawy tramwajowe mogące jeździć do przodu i do tyłu Problemem było ustawienie ich na torach śródmieścia Gliwic przy nieczynnym wiadukcie na Zabrskiej. Poradzono sobie z nim w bardzo ciekawy sposób. Wykorzystano jednakową szerokość toru tramwajowego i kolejowego (1435 mm). Na ul Towarowej przy zajezdni, zestawy tramwajowe zostały ustawione na torach kolejowych PKP. Lokomotywa spalinowa przeciągnęła je na ul Bł. Czesława (istniała tu linia kolejowa do GZUT-u), i tutaj dźwigiem przestawiono wagon po wagonie na stalowe płozy, by przeciągnąć je po ulicy Bł. Czesława na tory tramwajowe na ul. Zabrskiej przed wiaduktem. Stąd już swobodnie przejechały na pętlę tramwajową w Wójtowej Wsi która na dłuższy czas stała się tymczasową zajezdnią tramwajową.

Rok 2004 ? powrót linii Nr 1 na gliwickie szyny tramwajowe. Trasa prowadziła identycznie jak linii Nr 4, aż do pętli w Rudzie Śl. Dwie linie na jednej trasie nie oznaczały większej przepustowości, bowiem dopasowano częstotliwość ich kursowania tak by dwa tramwaje jeździły tak często jak dawniej jeden.

Rok 2009 ? 1 września – likwidacja ruchu tramwajowego w Gliwicach na odcinku od Wójtowej Wsi do zajezdni przy ul. Chorzowskiej. Wprowadzono zamiennie na zbliżonej trasie komunikację autobusową T4.

Rok 2010 – 18 czerwca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na trzech fragmentach torowisk (ulicy Wieczorka, ul Dolnych Wałów, ul Zabrska-wiadukt).

Gliwice posiadają obecnie najkrótszą linię tramwajową w Polsce i chyba na świecie ? liczy równo 75 metrów i jeden przystanek (te 75 metrów liczę od przystanku przy zajezdni do granic miasta Zabrze). Całkowita długość linii miejskich z okresu przed zamknięciem to 8 km.