Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta 7 lipca 1572 roku, ostatniego króla z dynastii Jagiellonów, otworzyła nowy rozdział w dziejach monarchii w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Nastało bezkrólewie. Obawiano się, że przedłużający się okres braku monarchy może źle wpłynąć na całe państwo, a nawet doprowadzić do jego upadku.
Wygaśnięcie rodu Jagiellonów i związany z tym kryzys dynastyczny stał się testem trwałości państwa szlacheckiego. Nie istniały żadne ustalone metody postępowania w takiej sytuacji. W końcu, na sejmie konwokacyjnym w 1573 roku postanowiono, iż wybór monarchy będzie się odbywał przez wolną elekcję.
O kształtowaniu się nowych zasad wyboru króla oraz o pierwszych władcach wybranych w ramach systemu wolnej elekcji opowie historyk dr hab. Adam Perłakowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wybory króla miały być powszechne w obrębie stanu szlacheckiego, tzw. viritim, czyli ?mąż w męża?. Mógł w niej uczestniczyć każdy szlachcic (w przeszłości głosowali tylko członkowie sejmu).
Orędownikiem tego systemu elekcji był Jan Zamoyski, późniejszy kanclerz i wielki hetman koronny. Pierwsza wolna elekcja zgromadziła rekordową liczbę szlachty, szacowaną na 40-50 tysięcy. 11 maja 1573 roku we wsi Kamion na tron został obrany Henryk Walezy, który panował jednak zaledwie kilka miesięcy. Kolejny okres bezkrólewia skończył się podwójną elekcją na sejmie elekcyjnym, a walkę o koronę polską z Maksymilianem II Habsburgiem wygrał Stefan Batory, książę siedmiogrodzki, przez wielu historyków uznawany za jednego z najlepszych władców elekcyjnych. Po nim koronę objął Zygmunt III Waza. Od tego momentu Rzeczpospolita nabrała charakteru monarchii dziedziczno-elekcyjnej, w której władców wybierano z dynastii Wazów.
Termin i miejsce:
Sobota, 25 kwietnia 2015, Willa Caro, godz. 16.00
Wstęp wolny, ilość miejsc ograniczona Organizator: Muzeum w Gliwicach
